سیگار و سرطان

سیگار یکی از بزرگ‌ترین عوامل خطر قابل پیشگیری در بروز انواع سرطان‌ها محسوب می‌شود. طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی، بیش از ۸ میلیون مرگ سالانه در جهان مستقیماً یا غیرمستقیم به مصرف دخانیات مربوط است. از این میان، درصد قابل‌توجهی ناشی از ابتلا به سرطان‌های مرتبط با مصرف سیگار است.

مصرف سیگار نه‌تنها بر دستگاه تنفسی اثر مخرب دارد، بلکه به‌صورت سیستماتیک تمام اندام‌های بدن را در معرض خطر قرار می‌دهد. هدف این مقاله، بررسی علمی و مستند رابطه‌ی بین سیگار و سرطان و همچنین معرفی روش‌های مؤثر برای کاهش خطر و پیشگیری است.

تأثیر سیگار در بروز سرطان

دود سیگار ترکیبی پیچیده از بیش از ۷۰۰۰ ماده شیمیایی است که حداقل ۷۰ نوع از آن‌ها ماهیت سرطان‌زا دارند. مهم‌ترین مواد سرطان‌زای شناسایی‌شده در دود سیگار عبارتند از:

• نیتروزآمین‌ها

• فرمالدهید 

• آرسنیک و فلزات سنگین

• هیدروکربن‌های آروماتیک چندحلقه‌ای

این ترکیبات در زمان استنشاق وارد خون می‌شوند و در سراسر بدن گردش پیدا می‌کنند. تماس مکرر سلول‌های بدن با این مواد، موجب آسیب به DNA، بروز جهش‌های ژنتیکی و آغاز فرآیند سرطانی می‌شود.

آسیب DNA و جهش‌های ژنتیکی

مواد شیمیایی دود سیگار با مولکول‌های DNA واکنش می‌دهند و موجب ایجاد پیوندهای غیرطبیعی در ساختار آن می‌شوند. نتیجه‌ی این تغییرات، اختلال در تقسیم سلولی و ایجاد سلول‌های غیرطبیعی است که به مرور زمان به تومورهای سرطانی تبدیل می‌شوند.

تضعیف سیستم ایمنی بدن

سیگار کشیدن با کاهش فعالیت گلبول‌های سفید و مهار عملکرد سیستم ایمنی، قدرت بدن برای شناسایی و از بین بردن سلول‌های جهش‌یافته را کاهش می‌دهد. این عامل به سلول‌های سرطانی اجازه‌ی رشد و گسترش می‌دهد.

ایجاد التهاب مزمن و استرس اکسیداتیو

دود سیگار تولید رادیکال‌های آزاد را افزایش می‌دهد. این مولکول‌ها با تخریب غشای سلولی، پروتئین‌ها و DNA، محیطی مساعد برای رشد سرطان فراهم می‌کنند. التهاب مزمن حاصل از مصرف سیگار نیز از مهم‌ترین عوامل افزایش‌دهنده‌ی احتمال سرطان است.

انواع سرطان‌های مرتبط با مصرف سیگار

سرطان ریه

سرطان ریه شایع‌ترین و مرگبارترین نوع سرطان مرتبط با سیگار است. بیش از ۸۵ درصد موارد سرطان ریه در میان افراد سیگاری مشاهده می‌شود. دود سیگار سلول‌های پوشاننده‌ی مجاری تنفسی را تحریک کرده و به‌مرور موجب تخریب بافت و جهش‌های سلولی می‌شود.

علائم: سرفه‌ی مزمن، تنگی نفس، درد قفسه سینه، خلط خونی و کاهش وزن بدون دلیل.

سرطان دهان، حلق و حنجره

تماس مستقیم دود سیگار با بافت دهان و گلو سبب بروز تغییرات سلولی خطرناک می‌شود. احتمال ابتلا به این سرطان‌ها در افراد سیگاری ۶ تا ۱۰ برابر بیشتر از سایر افراد است.

علائم: زخم‌های مزمن دهانی، تغییر صدا، بلع دشوار و وجود توده در گلو.

سرطان مری

دود و نیکوتین با تحریک مخاط مری، باعث بروز التهاب مزمن و در نهایت جهش سلولی می‌شوند. ترکیب سیگار و الکل خطر سرطان مری را به‌صورت قابل توجهی افزایش می‌دهد.

سرطان مثانه

مواد سمی سیگار پس از جذب در خون، از طریق ادرار دفع می‌شوند. تماس مکرر این ترکیبات با بافت داخلی مثانه سبب ایجاد سرطان سلول‌های انتقالی می‌شود.

آمار: خطر سرطان مثانه در افراد سیگاری چهار برابر بیشتر از غیرسیگاری‌هاست.

سرطان پانکراس

سیگار عامل مؤثر در بروز سرطان پانکراس است. ترکیبات شیمیایی سیگار با ایجاد التهاب مزمن در پانکراس، خطر بروز جهش ژنتیکی را افزایش می‌دهند.

علائم: درد بالای شکم، کاهش وزن، زردی پوست و تهوع.

سرطان کلیه، معده و روده بزرگ

تحقیقات نشان داده‌اند که سیگار خطر ابتلا به برخی سرطان‌های دستگاه گوارش و کلیه را نیز افزایش می‌دهد. این اثرات به دلیل ورود سموم به جریان خون و تجمع آن‌ها در اندام‌های مختلف است.

شواهد علمی و داده‌های آماری

• طبق گزارش WHO در سال ۲۰۲4، مصرف دخانیات عامل بیش از ۲۲ درصد مرگ‌های ناشی از سرطان در جهان است.

• احتمال ابتلا به سرطان ریه در یک فرد سیگاری ۲۰ تا ۳۰ برابر بیشتر از افراد غیرسیگاری است.

• خطر سرطان مثانه پس از ترک سیگار، در عرض ۵ تا ۱۰ سال به میزان چشمگیری کاهش می‌یابد.

• در افرادی که بیش از ۱۵ سال از ترک سیگارشان گذشته، خطر ابتلا تقریباً به سطح غیرسیگاری‌ها می‌رسد.

علائم هشداردهنده‌ی سرطان در افراد سیگاری

علائم تنفسی

• سرفه‌ی مداوم و خلط خونی

• تنگی نفس یا خس‌خس سینه

• درد قفسه سینه

علائم دهان و گلو

• زخم‌های مقاوم به درمان در دهان

• تغییر در رنگ بافت مخاطی

• گرفتگی صدا یا درد مزمن گلو

علائم دستگاه گوارش و ادراری

• وجود خون در ادرار

• درد شکمی، تهوع مداوم

• کاهش وزن ناگهانی و بی‌اشتهایی

در صورت مشاهده‌ی هر یک از این علائم، مراجعه‌ی فوری به پزشک متخصص ضروری است.

پیشگیری و کاهش خطر

ترک سیگار در هر سنی مفید است و بدن توانایی ترمیم تدریجی آسیب‌ها را دارد.

• پس از ۱ سال ترک، خطر بیماری‌های قلبی ۵۰٪ کاهش می‌یابد.

• پس از ۵ سال ترک، خطر سرطان دهان، مری و مثانه تا نصف می‌رسد.

• پس از ۱۰ تا ۱۵ سال ترک، احتمال سرطان ریه تقریباً مشابه افراد غیرسیگاری می‌شود.

غربالگری و تشخیص زودهنگام

افراد سیگاری باید تحت آزمایش‌های منظم قرار گیرند:

• سی‌تی اسکن قفسه سینه برای تشخیص سرطان ریه.

• آزمایش ادرار برای بررسی سلول‌های غیرطبیعی (مثانه).

• معاینه‌ی دهان و حلق توسط پزشک یا دندان‌پزشک.

اصلاح سبک زندگی

• رژیم غذایی غنی از میوه، سبزیجات و آنتی‌اکسیدان‌ها

• فعالیت بدنی منظم

• اجتناب از مصرف الکل

• نوشیدن آب کافی برای دفع سموم

تأثیر ترک سیگار بر بدن در طول زمان